Göstergebilimcisi Lacan’a göre, insan beyni, gördüğü varlıkları sınıflandırmaya meyillidir. Algıladıklarını, önceden gördüğü benzer kalıplara oturtur ve böylece gördüğü varlığı algı seviyesine çekmiş olur. Her ne kadar her ağaç birbirinden tamamen farklı olsa da ve ağaçların binlerce farklı türü olsa da, gövdesi, dalları ve yaprakları olan şeylerin hepsine ağaç diyerek onu algılamaktaki işini kolaylaştırır. Bazı zamanlarda, beyin, bu tanımlamayı yapmaya çalışırken zorlanır ya da hata yapar. Hepimiz yaşamışızdır, gece gördüğümüz, duvarda oluşan bir lamba veya sandalye gölgesini, insan suratı olarak görürüz ve bu da bizi korku hissine sürükler. İnsan beyninin temel öğrenme ve algılama prosedürü bu şekildedir.

İnsan beyni, büyüyüp gelişmeye başladıkça, bu algılama şekline yeni özellikler eklenır. Gruplaştırdığı varlıkları, duyguları ve diğer soyut konseptler ile harmanlar. Bu da, varlıklara güç bahşeder. Bu kazandırılan güç, varlığa olan fikrimizi önemli boyutta etkiler. Geçenlerde bir sosyal deney izlemiştim, ucuza, çok kaliteli kıyafetleri satışa sunuyorlar. Kıyafetleri beğenen insanlara da önce kıyafetler hakkındaki fikirlerini alıp, sonra bu kıyafetlerin katillere, tecavüzcülere ait olduğunu söylüyorlar, bunu duyduktan sonra, insanların büyük bir çoğunluğu, kıyafetleri almaktan vazgeçiyor. Katil ve tecavüzcü gibi kötü etiketler, bu kıyafetlerle birleşince, cansız kıyafetlere, adeta kişilik katıyor ve gördüğümüz ceketin, diğer ceketlerden ayrılmasına neden oluyor. Grubundan onu, bir nebze de olsa, ayırıyor.

Saramago’nun kitabı, Ölümlü Nesneler’deki, kısa hikayelerden iki tanesi beni çok etkiledi. Bunlardan biri, bir diktatörün sandalyesinin kırılarak onun ölümüne yol açmasını, diğeri de sahibini rehin alan bir arabayı anlatıyordu. ‘’Peki, başta anlattıkların ile, bu hikayelerin ne alakası var?’’ dediğinizi duyar gibiyim. Şöyle ki, neo-liberalizmin hüküm sürdüğü, ferdiyetçiliğin ve sözde, kişisel kimliğin ön planda olduğu toplumlarda, bu kimliği oluşturan şeyler, cansız objelerden oluşur. Bizi biz yapan, giydiklerimiz, bindiğimiz araç, kullandığımız cihazlardır.

Bu kimliği yaşatmak için de, kullandığımız eşyalara olduklarından farklı anlamlar yüklüyoruz ve onlar tarafından ‘rehin alınıyoruz’. Bu psikolojiyi en iyi kullanan marka, hiç şüphesiz ki, Apple. Her ürününün önüne ‘’I’’ (Ben) getirerek, sattığı aygıtları, içselleştirmemize, bizim bir parçamızmış gibi görmemize yol açıyor. Bu da toplumda, insanlar arasında, ‘’Bu ceket tam sen ya!’’, gibi diyaloglara yol açar ve insanları daha da tüketmeye teşvik eder. Bunun en büyük zararı da, karakterimizin, düşüncelerimizin ve duygularımızın, kimliğimiz üzerindeki etkisinin minimuma indirgenmesi ve insanları, daha onlarla konuşmadan önce, içtikleri kahve markası, kullandıkları kalem, telefon, çanta, hatta kullandıkları sigara markasına bakarak, onları daha tanınmadan yargılamamıza sebep olur. Peki, sonunda ne olur? Aldığımız, bizi çok iyi tanımlayan, ten rengimize çok uyan, rengine bayıldığımız, o çok sevdiğimiz, kişiliğimizi tanımlayan, sandalye, ‘’Çatırt!’’ diye kırılır ve biz de yere yapışırız. Ne de olsa, normal, seri üretim bir sandalyeye, tonlarca anlam yüklemişizdir ve bunun farkındalığına varmamız, suratımıza çarpan zemin gibi can acıtıcı olur.

Biliyorum, bütün yazı boyunca bir anti-kapitalist gibi algılandım. Ancak öyle bir imaj çizmek istemem. Kesinlikle, kazanılan para ile, alınmak istenilen eşyaların alınmasına karşı değilim. Karşı olduğum, alınan objelerin, insanların karakterlerini yansıtmadığının bilincine varılması. Yani, etkileşime geçtiğimiz kişilerin, ‘kişi’ olduklarını hatırlamamız ve sahip oldukları objeler ile benliklerini ayrı tutmamız gerekiyor. Ancak bu şekilde, günümüzün en büyük problemlerinden biri olan, vasıfsız ve gereksiz, ama parası ile belirli objeler edinerek, kendilerine yalandan bir kimlik ve imaj yaratan insanlara karşı duyulan saygı ve imrenme duygusu yok edilebilir ve onun yerine, imrenilecek insanlar, bilim insanları, yazarlar gibi yetenekli ve topluma katkıda bulunan, önemli insanlar olmaya başlar.

Bulutların Üzerinde Yolculuk Melankolinin ve belirsizliğin en başarılı resmi, Bulutların Üzerine Yolculuk. Sanata ilgilenen, her insanın, en zorlandığı şeylerden biri, en sevdiği tabloda karar kılmasıdır, büyük bir ihtimalle. Yıllar süren iç çekişmelerim ve sürekli maymun iştahlığım sonucunda, bir tabloda karar kılmayı başardım. Bu karara ulaşmam çok kolay olmadı. Hopper’ın Gecekuşları, Monet’nin Bahar Zamanı ve Cowper’ın Gurur gibi tabloları arasından, sadece bir tablo seçmek gerçekten çok zorlu bir işti. Ancak, Caspar David Friedrich’in Bulutların Üzerinde Yolculuk adlı tablosu, bütün bu tablolar arasından, bana en çok dokunanı, beni en çok etkileyeni ve belki de en zamansızı. Bu yüzden, Bulutların Üzerinde Yolculuk’un, açık aşk mektubu-vari yazımı hak eden eser olduğuna karar verdim. Bu yazıda, karanlık ve aydınlığın, kara ve gökyüzünün kontrastı, fırça darbelerinin farklılıkları gibi, tamamen kitap ezberine dayalı teknik özelliklerinden oluşan bir analiz değil, tamamen bende yarattığı duygulardan ve estetik algımı nasıl tatmin ettiğinden bahsetmek istiyorum. 

Romantik dönem, gerek hikayeleriyle, gerek şiirleriyle, diğer akımlara göre çok farklıdır. Endüstri devrimi gibi, dünyanın düzenini tamamen değiştiren, doğallığı, saflığı ve duyguları, fabrikalaşmaya, robotlaşmaya, totalitarizme bırakmaya karşı bir başkaldırıdır. Hızlanmaya başlamış hayatı yavaşlatmayı öğütler, fabrika dumanları arasından gözüken, bir tutam kalmış yeşilliği seyretmemizi, gezmemizi, insan olmamız gerektiğini bize hatırlatır. Romantizm, tüm sanat akımları arasından en inatçı olanıdır. Realizm, modernizm, natüralizm gibi akımlar, değişimi kabul etmiş ve bir nevi yenik düşmüşlerdir. Romantikler değişime aldırış etmez, çoğu da yaşamadıkları bir geçmişe, nostaljik bir özlem duyarlar. Klasik döneme de imreniyor olmaları bu yüzdendir. Romantik dönem, olağandan, düzenden kaçıştır. İnsanın, kendini bulması, yolculuğa çıkmasıdır. Bulutların Üzerinde Yolculuk gibi. Tablodaki figürün kıyafetleri, gerek takımı, gerek bastonu, onun proletaryan değil, aristokrat biri olduğunu gösteriyor. proletaryan birinin, doğanın içinde, ufku izlemesi pek etkileyici olmazdı, çünkü proletarya, o zamanlarda zaten taşrada yaşamak ile ilişkilendirilirdi. Ancak endüstriyelleşmenin ilerlediği toplumlarda, aristokrat insanların, içki, yemek, para gibi dünyevi zevkleri terk edip, doğayla karışması, kendiyle yalnız kalması, normlardan farklıdır. Figür, modernleşmekte olan toplumdan kaçmış, gezmiş ve kaybettiği tanrıları aramak adına Olimpos dağının zirvesine tırmanmış, lakin bulamamış. Eğer tanrıları orada olsaydı, dayanak olarak da bastona ihtiyacı olmazdı. Bu özellikleri, bu tabloyu, romantik akımı en iyi betimleyen tablo yapıyor, kendi fikrimce. Hızlıca modernleşmekte olan Dünya’dan bir kaçamak ve klasisizme bir göz kırpış. 

Yazımın son paragrafında, tablonun bana hissettirdiklerinden bahsetmek istiyorum. Bulutların Üzerinde Yolculuk, benim hayat görüşümü (felsefe terimi yeterince uygun olmuyor buraya) en iyi resmeden tablo. Artık endüstri dönemini aştık ve uzay çağındayız; ancak endüstri dönemiyle gelen bütün özellikler, hala toplumda boy göstermekte. Hayatlarımızı başkaları için, yaptıklarımızın farkındalığına varmadan, yavaşlamadan yaşıyoruz. Romantik felsefecilerden Heidegger’ın önerisini dinlemeli ve kendimizin, etrafımızın farkına varmalıyız. Gündelik, olağan işlerimizin, bizi robotlaştırmasına engel olmak ve deneyimlerimizin zevkine tam varabilmemiz için de, bazı hatırlatmalara ihtiyacımız var. İnançlı insanların bu hatırlatmaları, yemekten önce ettikleri dualar, doğu felsefesini kabullenmiş insanların ise meditasyonlarıdır. Benim hatırlatmam da, şüphesiz ki, bu resimdir. Her bakışımda, anlamsız ve amaçsız hayatımızı, katlanılabilir kalacak tek şeyin, etrafımıza bakmamız ve dünyayı tüm duyularımız, hislerimiz ve duygularımızla deneyimlememiz. Ancak böyle, biraz da olsa boşlukta yada bilinçsizce hareket ettiğimiz ruh halinden kurtulur ve insan olabiliriz. İşte bana bu düşünceleri yaşattığından, Bulutların Üzerinde Yolculuk, diğer beğendiğim tablolardan ayrışıyor.