70PR4K

11:44 PM

Kahramanın Yolculuğu

‘’Mitlerde kahraman, ejderhayı alt edebilendir, onun tarafından yok edilen değil… Ejderhası ile hiç yüzleşmemiş birisi kahraman olamaz…’’ - C.G. JUNG

Image result for greek myth paintings ceramic

Mitler, onbinlerce yıllık bir geçmişe, yazının keşfinin çok öncesine dayanır. Halkların kimilerine göre çevresini anlamak, kimilerine göre anlayamadıklarını açıklamak, kimilerine göre de anlaşılanları öğretmek üzerine, jenerasyondan jenerasyona anlatılan, insanlar ile beraber değişen, gelişen, evrilen hikayeler bütünüdür. Mitler karşımıza farklı temaları ve düşünceleri anlamak üzerine farklı tip hikaye şekillerinde çıkabilir. Evrenin nasıl başladığı, insanlığın nasıl oluştuğunun hikayeleri, mitler sayesinde nesilden nesile aktarılır ve bu mitlere yaratılış mitleri denir. Antik Yunan ve Mısır’dan Uzak Doğu, Afrika’dan Güney Amerika halklarına kadar hepsinin, evrenin ve dünyanın var oluşunu kendi kültürlerine göre yorumlarlar. Bir başka mit türü ise, kahraman mitleridir. Kahraman mitlerinin amacının, yaratılış mitleri gibi bir olayı anlamak ve açıklığa kavuşturmak değil, insanoğlunu zorluk ve tehditlere karşı cesur ve metçe durması gerektiğini, karşısına çıkan meydan okumaları alt etmeye çalışmaktan asla yılmamasını öğütlemek için ortaya çıktığı öne sürülebilir.

Herkül’ün Eurystheus’un emrinde, ölümsüzlük için 12 görevi gerçekleştirmeye çalışması, Styx nehrine daldırılarak hasar almama özelliğine kavuşan Aşil’in Troya savaşına katılması, Beowulf’un kuzey ülkelerindeki korkunç canavarları avlaması, Gılgamış’ın Humbaba’yı alt etmek üzerine çıktığı yolculuğu. Kahraman mitler incelendiğinde, farklı kültürlere ve zamanlara ait insanlığın, bu kavram üzerinde ortak olarak paylaştığı bir fikir olduğu açıkça görülebilir. Kahramanlar arasındaki bu benzerliğin sebebiyetini anlamak adına, Jung’un kahraman arketipini ve ondan yola çıkarak bu benzerliğin hatlarını pekiştiren Joseph Campbell’in fikirlerine bakacağız.

İsviçreli psikanalist Carl Gustav Jung’a göre, insan tini bilinç, bireysel bilinçdışı ve kolektif bilinçdışı olarak üç parçaya ayrılır. Bilinç, egodur. Tinini farkındalık bahşedilmiş parçasıdır. Çevresinde yaşananları duyuları, düşünceleri, hisleri ve kararları kullanarak özümser. Bireysel bilinçdışı, bireyin bildiği ve bir zaman bilinçte olsa da anlık olarak bilinçteki düşüncelerinde bulunmayan, unutulmuş, üzerinde farkındalık kurulmadığından bilince baştan hiç düşmemiş ve acı verici olduğundan derine itilmiş fikir ve konseptlerin bütününü kapsar. Bireysel bilinçdışı, kişinin bir birey olarak bütün potansiyelini kapsar, burada gelişen fikir ve düşünceler bilinç yoluyla kişiyi ileriye götürür. Kolektif bilinçdışı, bireyin tininin en derin kısımlarını oluşturur. Jung’un bir ampirist olmadığını ve John Locke’un Tabula Rasa teorisini yani insan beyninin, doğumda bomboş bir sayfa gibi olduğuna katılmadığını not etmemiz gerekir. Kolektif bilinçdışı, bir varlığa ataları tarafından aktarılan, doğuştan gelen ve o tür ile beraber evrimleşen, bilinçdışında yatan idealar ve içgüdülerin tamamıdır ve kişisel deneyimler tarafından etkilenmez. Kolektif bilinçdışı, farklı arketip ve içgüdüler tarafından oluşur. Arketipler, bilinç altında yatan idraksal sanılar, davranış şekilleridir. Arketipler belirli imgeleri, tavırları ve motifleri içinde barındırak kutular olarak düşülebilir. Yani anne arketipi denen şey, aslında temel düzeyde annelik ideasının manifestasyonlarını ve sembollerini içinde barındırır. Arketiplerin kolektif bilinçdışında bulunmasının sebebi de interaktif olmaları. Bilinçdışı düzeyde yaşlı bilge adam arketipine yakın birisi, o arketipe uygun tavırlar ve düşünce şekilleri ile hareket edeceğinden çevresindekiler tarafından da o arketiple özdeşleşecektir. Lord of the Rings’deki Gandalf ve Star Wars’taki Yoda karakterleri en bariz örnekler olarak verilebilir. Bu karakterler, gerek yaşlılıklarının getirdiği dış görünüşleri, gerek konuşma şekilleri, sessizlikleri ve rasyonal davranışları ile bu arketipin birer imajı olurlar. Peki, kahraman arketipi dediğimizde neyden bahsetmiş oluyoruz?

Kahraman arketipinin temeli, elde etmek istediği herhangi bir şey için zorluklarla yüzleşmeye dayanır. Kahraman, rahatlığını bırakmalı ve istediğini almak için huzurundan feragat etmelidir. Amerika’lı karşılaştırmalı mitoloji ve din profesörü Joseph Campbell, kitabı Kahramanın Sonsuz Yolculuğu’nda dünyanın çeşitli yerlerinden kahraman mitlerini ve aralarındaki benzerlikleri inceler. Karşılaştırdığı kahraman mitleriyle, arketipin tanımlayıcı özelliklerine bakar ve mitler arasında kesişimlerin altını çizerek ortak nokraları belirler. İncelenen mitin, dünyanın neresinden olursa olsun, hep aynı iskelet üzerine oturtulduğu gözlenir. Sadece ilk paragrafta verdiğim mitolojik karakterler değil, Siddhartha Gautama (Buddha), Hz. İsa gibi dini figürler ve hatta film ve çizgi roman karakterlerinin hikayeleri de bu iskeletle uyuşmaktadır. Campbell’e göre bu yolculuk, tininin derinlerinden, kolektif bilinçdışından gelir, bu yüzden zaman ve kültür demeden, kahraman mitleri tüm insanlar arasında benzeşir. “Mitolojik semboller üretilmemişlerdir; düzenlenemez, baştan yaratılamaz ve temelli olarak bastırılamazlar. Onlar kişiliğin spontane oluşumlarıdır.” der Campbell. Mitler, insanların kolektif bilinçdışından sıçramış olan arketiplerin sembolik ve bilincin özümseyebildiği yapılarıdır Kahramanın yolculuğunu bir daireyi saat gibi bölen onyedi adıma ayırır ve her mitin bu adımların bir çoğunu içinde bulundurduğunu ileri sürer.

Kahraman, hikaye başladığında, olağan hayatını sürmektedir. Burada güvendedir ve gündelik işlerini yapmaktadır. Yolculuğu, maceraya çağırılış ile başlar. Düzeninini ve rahatını strese sokan bir olay ile gerçekleşir. Bu çağırı bir tehdit mesajı olabileceği gibi, içsel saadetsizlik de örnek olarak verilebilir. İlk başta başta bu çağırımı reddedebilir. Konfor alanını terk edecek cesareti bulamaz ve bu yolculuk için kendini yeterli görmez. Evin rahatlığını bırakıp giderek zorluk çekmek de istemez. Bu aşamada ya zorlanacağı bildiği yolculuğa çıkmaya karar verecektir ya da günlük hayatının ona sağladığı konfor ilüzyonu ile kendini kandırarak yaşayacaktır. Yolculuğu kabul ettiği zaman doğa üstü bir yarım alır. Mesela kahraman bir akıl hocası ile tanışabilir ve yolculuğu hakkında bilgi edinebilir ya da kahramana yolculuğunda yardım edecek araç gereçler verilebilir.

Kahraman, ayrılış evresini, eşiği geçiş ile arkasında bırakır. Eşiği geçişte alışık olduğu her şeyi arkasında bırakarak bilinmeyene kendisini atar. Bir sonraki adım tecrübe yollarıdır. Burada dost ve düşmanlar ile karşılaşır, bu yolculuk için yeterince değerli olup olmadığı tartılır, aklı çelinerek yolculuktan uzaklaştırılmaya çalışılır. Bu kısım boyunca bir çok deneyim kazanılır. Kefaret adımında, kahramanın gerçek bir kahraman olmasını engelleyen, onu zapteden kuruntular, korkular ile yüzleşilir ve bunlar geride bırakılır. Böylece kahraman, ilahlaşma (apotheosis) adımını yaşar, gücünün ve farkındalığının doruklarına ulaşır. En Son Ödül, yolculuğun sebebinin çözüme getirildiği adımdır. Ejderha öldürülür ve köy kurtarılır, herkese korku salan kötü kral tahtından indirilir, iç huzur ve aydınlanmaya ulaşılır, düşman yenilirek kaçırılan tutsak kurtarılır. Elde edilmek istenene ulaşan kahraman, ilk başta geri dönmek istemez, ancak geri dönüşü reddetmek kibir ve şımarıklık ile ilişkilendirilir, kahraman burada tıkanıp kalmamalıdır. Haliyle, geri dönüş başlar ve geri dönüş eşiği adımı ile alışılmış dünyaya geri dönülür. Kahraman burada iki dünya arasındaki geçişe ayak uydurabilmeli ve alışılmışta kalanlar ile yüzleşmeli ve kabul edilmelidir. Eğer kahraman yolculuğa alışılmıştakiler için çıktıysa bu kabulleniş kolay olur. İki diyarda da hayatta kalabilmiş kahraman iki diyarın da ustası olur, artık macera bitmiştir.

Yolculuğun iskeleti artık kasti şekilde kullanılmaya başlanır. Hatta hikaye ve senaryo yazarları tarafından değiştirilerek, sadece gerekli görülen parçaların alınmasıyla sadeleştirilmiş alt modelleri ortaya çıkar. Karakter ve kişisel gelişiminin konuya dahil olduğu her türlü yerde bulunmaya başlar. Kahramanın yolculuğu, bireyleşme sürecinin bir alegorisidir olarak da görülebilir. Jung’a göre psikolojik gelişim göstermek için, bir bireyleşme sürecinden geçilmeli, yani bilinçdışının, bilinçteki tin ile bütünleşmesi sağlanmalıdır ki, kişi, Jung’un tabiriyle, gerçek kişiliğe ulaşabilsin. Bu sürecin başlamasını sağlamak için, bireyin kendi bilinci ile bilinçdışına arasında bir köprü kurması gerekmektedir. Kişinin, konfor ve huzur içinde barındığı bilinç hâlini, yani egoyu, bireyleşme amacı ile arkasında bırakması, alışılagelmemiş ve bilinmeyen bir diyar olan bilinçdışına geçiş yapması ve yüzleştiği zorluklardan sonra değişmiş olarak bilince geri dönmesi olarak yorumlanabilir bu yolculuk. Tinin bir bütüne ermesi adına yolculuk başlar. Öncelikle ego yani duygusal ve duyusal hâl arkada bırakılmalıdır. Bilinç ile bilinçdışının eşiğinde, kişiliğin bastırılmış ve bilinçdışına itilmiş yüzü gölge bulunmaktadır. Gölge ile barışma, bilinçdışına geçişle tamamlanır ve kişilik burada korkulara, takıntılarla, içsel şeytanlarla yüzleşir ve gelişir. Zorluklarla yüzleşmeyen ve yüzleşmekten korkan kişi, Jung’un dediği gibi, kahraman olamaz. Bilinçdışının karanlık ve tehlikeli simaları ile yüzleşmesi, kişiliği en güçlü haline ve potansiyeline ulaştırır. Bu potansiyel ile tinsel harmoni sağlanır ve bilince yapılan geri dönüş ile birey gerçek kişiliğe ulaşır. Kişiliğinin derinliklerinde yatan ejderhalarıyla yüzleşip onu alt edebilenler, evlerine birer kahraman olarak geri dönerler.

1:21 PM

Junji Ito

Yazıya başlamadan yapmam gereken bir uyarı var. Eğer grafik öğelere karşı hassas iseniz, yazıyı okumaya devam etmeyin. Junji Ito’nun korku tarzı, insan bedenini anlaşılması güç bir şekilde deforme etmeye dayanır ve kimileri için bu aşırı derecede rahatsız edici olabilir.

İkinci bir not olarak da, Junji Ito’nun, makale yazan herkes tarafından çok sağılan bir sanatçı olduğunun farkındayım. Gerçekten de herkes adamcağızın ekmeğini yeme peşinde. Ancak büyük bir takipçisi olmamdan ve body-horror’a olan hayranlığımdan mütevellit, ben de bu ekmekten bir ısırık almam gerektiğini düşünüyorum.

Korku sineması, korku türüne dalga geçilesi, gülünç ve ciddiye alınmayacak bir hâle çevirdi. Sinemada korku izlemek, ucuz jump scare‘lerden ibaret olmaya başladı ve üzerinde düşünülmemiş, altmetinsiz izlenmeye değmeyecek kadar kötü sinema filmleri ortaya çıktı. Bunun en büyük sebeplerinden birisi, insanın kaç ya da savaş içgüdüsünü, çığlık sesleri ve aniden patlayan müzikal teknikler kullanarak, sağmayı öğrenmiş olan stüdyoların, en uğraştırıcı kısımlardan biri olan dolu bir senaryoyu es geçerek, olabildiğince kâr elde etmek istemesi. Bir korku filminin amacı seyircinin kalp atışlarını fizyolojik evrimsel bir refleks kullanarak birazcık hızlandırması ve sonradan filmin varlığının hafızalardan silinmesi ise bu filmlerin birer dahi tarafından çekildiğini bütün benliğim ile savunacağım. Ancak bana kalırsa, korku türündeki eserlerin saygı duyulabilmesi için bu kadar sığ kalmamaları gerekiyor. Basılı yayınlarda bize ulaşan korku eserlerinin büyük bir çoğunluğu, ses ve müzikler olmadığından dolayı korkuyu okuyucuya istedikleri gibi yansıtamazken, bunu başarabilenler de filmlerin asla ulaşamayacağı bir seviyede, ustalıkla bu işi yapıyorlar.

Junji Ito korku hikayelerinde, insanın bilinçaltındaki kuruntularını, Japonya’nın hem kültüründe yatan korku öğeleriyle hem de kültürüne karşı yaptığı eleştirileri harmanlanmasını, bunları da deforme edilen, insanlıktan çıkan ve anlaşılmazlaşan vücutlar ile okuyucuya aktarıyor. Tıbbi geçmişinin getirdiği insan anatomisi bilgisini doruklarına kadar kullanan Ito, yeri geldiğinde cennetten düşmüşçesine güzel ve saf varlıklar resmederken, yeri geldiğinde en derin deliklerdeki iblislere kabus gördürecek sahneler ile okuyucunun ruhuna işliyor.

Junji Ito’nun korku hikayeleri, çoğu korku filminin aksine okuyucuya bir macera sunmuyor, tam tersine bir çöküş sunuyorlar. Korku filmlerinde, karakterlerden birisi, bir çok zorluğun ardından, korkularıyla yüzleşir ve olayı çözerek kurtulur. Ito’nun hikayelerindeki en büyük ortak tema, kaçınılmazlık. İnsan bilincinin aklının ermediği sebeplerden yaşanan bu olayların, asla durdurulamayacağı ve geri çevrilemeyeceği, yüzleşilen korkunç geleceğin kişiyi içine çekeceğini er veya geç kabullenir Ito’nun karakterleri.

Bu açıdan bakıldığında korku yazarlarının en önemlilerinden ve en etkileyici olanlarından Lovecraft’ın soyundan sayılabilir Ito’nun işleri. İki dehayı birbirine bağlayan başka temalar da bulunabilir elbette, örneğin anlaşılmazlık. Karakterlerin karşılaştıkları tehditler kesinlikle zombiler gibi artık gündelik olmuş varlıkların aksine, insan algılarını zorlayan, anlaşılmaz ve rahatsız edici şeyler oluyorlar. Şeyler dememin sebebi, bu şey kimi zaman insan formunun deforme edilip yaratıklaşmış bir hâli olurken, kimi zaman da sadece spiral şekli olabiliyor.

Bir vampir, birinin kanını içip öldürdüğünde ya da bir zombi birisini yediği zaman artık çoğumuz eskisi kadar etkilenmiyor ve rahatsız olmuyoruz, çünkü bu canavarların hayatlarına devam edebilmek için insan kanı ve eti tüketmeleri gerektiğini öğrendik ve artık bu bir bilinmez değil bizim bilincimiz adına. ”E adam vampir ne içseydi?” gibi savunmalara bile geçebiliriz hatta. Bu yüzden, karşılaşılan şeyin sebep olduğu tahribatın altında yatan sebebin mantıksal açıklamasını arayan beyne bu açıklamayı vermeyerek, bilgisizliğin getirdiği korkunç çaresizlik içinde debelenmemizi izliyor Junji Ito ve Lovecraft. Korkuyu, korku yapan en önemli unsurlardan birisi, karşılaşılan zorluğun çözümünü ve ona karşı nasıl karşı koyulacağının bilinmemesi denebilir.

Bu sebeplerdendir ki, ucuz korku eserlerinden ayrılır Ito ve korku türünde çok önemli bir isim olur. Eğer korku türüne ilginiz varsa, kesinlikle bakmanız gereken bir sanatçı.

1:10 PM

Techno Müziğin Kısa Tarihi

Gazete Bilkent: 26.01.2019

Seksenler, o dönemi yaşamamış insanlar için bile nostaljik hisler uyandıran bir dönem. Bunun en büyük sebeplerinden bir tanesi, artık insan hayatında çok büyük bir yeri olan teknolojinin, halka temas etmeye başladığı ve modern düzenin temellerinin atılmasından kaynaklanır. Yetmişlerde hızla gelişmeye başlamış olan bilgisayar teknolojisi, seksenlere gelindiğinde, popülerleşmeye ve evlere girmeye başlamıştı. Kişisel bilgisayarlar, walkman’ler, VCR’lar, cep telefonları, oyun konsolları çok kısa bir süre içinde insanların hayatlarına karıştı. Bu hızlı değişimlerin ardından, insanların hayatları, umutları, fikirleri ve korkuları da buna göre değişti. Gelecek, insanları merak ve heyecan içinde bırakırken, seksenlerde, insanların hayatlarını birden işgal eden teknoloji, bu merak ve heyecanın üzerine tedirginlik de serpiştirdi. Edebiyatta, teknolojinin ve getirdiği geleceğin bir distopya olacağını, pesimist bir şekilde öngören cyberpunk türü doğdu böylece. Müzikte ise, Almanya’da otomasyon ve teknolojinin insanların hayatlarına girmesini konseptleştirip, müziğe çeviren Kraftwerk projesi ortaya çıktı.

Yıllar boyunca Amerikan imalat endüstrisi için çok önemli bir nokta olmuş olan Detroit, hızla gelişen teknolojinin kurbanlarından birisi oldu. Detroit’in tek dayanağı araba endüstrisiydi. Kurulan onlarca fabrikada çalışacak binlerce insan, iş için başka şehirlerden Detroit’e getiriliyordu. Ancak araba fabrikalarının otomasyona geçmesi ile başlayan montaj hattı işçilerinin işten çıkarılma süreci, Detroit’in ipini çekmeye başladı. Onbinlerce insan işsiz kaldı ve şehri terk etmeye başladı.

Ne yazık ki, Detroit, başka gelir kaynakları oluşturacak endüstrilere yatırım yapmamıştı ve araba fabrikaları iş olanaklarının büyük bir çoğunluğunu oluşturduğundan, insanlar başka işler bulamamaya başladı. Bir zamanların endüstri merkezi yıkılmaya başlamıştı. Bu gibi buhran dönemlerinde, insanlar gerçeklikten uzaklaşmak, bir süreliğine de olsa özgür ve iyi hissetmek ister. Gece hayatı da bu kaçışı sağlamada en önemli kurtarıcılardan birisidir.

House müzik tarihi yazımda yazdığım gibi, yetişmlerin ortalarında, dünyanın büyük bir çoğunluğunun diskonun pençelerine düştüğünü hatırlarsınız. Detroit’te de işler çok farklı değildi. Klüp sahipleri, mikrofonu, funk gruplarından alıp, disko DJ’lerine ve plaklarına verdiler. Detroit’in her noktasında disko partileri yapılıyordu. Detroit’in belediye başkanı, insanların eğlenmelerine karşı gelecek kurallar koymuyor ve yetkililer de böylece sabaha kadar açık mekanlara göz yumuyordu. Studio 54, Lafayette Orleans, Boogie Down Lounge gibi mekanlar sabah 2’de kapandığında, insanlar Ken Collier’in resident DJ olduğu Factory’ye gittiler. Factory sabah 10’a kadar açık bir gay bardı ve Collier’ın istediği türde müziği çalmasına izin veriyorlardı. Böylece Ken Collier, Detroit’in Frankie Knuckles’ı oldu. Techno, diskoya, getirdiği ilham manasında çok şey borçlu değil belki, ama disko çılgınlığı ile başlayan mixing’in gelişmesi ile Techno ortaya çıktı.

Ancak, yetmişlerin sonunda, house yazımı okuyanların hatırlayacağı, Chicago’da gerçekleşen Disco Demolition Night’dan sonra, disko düşüşe geçti. Collier ve bir kaç radyo dj’i, Kraftwerk’in parçalarını, funk ile mix’lemeye başladı. Bu dönem deneysel ve çok değişken sesler ortaya çıkmaya başladı. The Electrifying Mojo, Charles Johnson, bu sırada, Detroit’in maskeli kahramanı olmaya başladı. AM frekansından, FM frekansına yeni yeni geçilmeye başlanması ile, FM’de çok az istasyon ve regülasyon vardı. Mojo, canının istediği türü, canının istediği süreyle, bazen bütün albümleri çalıyordu ve bu yüzden hızlıca popülerleşmeye başladı. Tek oturumda Prince’den Kraftwerk’e kadar her şeyi çalıyordu ve dinleyiciler, bir sonraki parçayı merak içinde bekliyordu. Mojo, programını temalaştırdı ve ses efektleri kullanarak, uzay gemisinden Detroit’in üzerinde yayın yapıyormuş havasına büründürdü. Bir programına belediye başkanını çağırdı ve Detroit’in üzerinden Mojo ile uçtuğunu söylediği bir açılış yaptırdı. Programı da böylece iyice patladı.

Bu sırada, Detroit’in banliyölerinde yaşayan Juan Atkins, Derrick May ve Kevin Saunderson, Detroit’in endüstriyel hissini, diskodan sonra başlayan, Mojo’nun programında duydukları, synth-pop ve new-wave akımlarının da getirdiği esintiler ile, kendi müziklerini yapmaya karar verdiler. Richard Davis ve Juan Atkins, Kraftwerk ve Yellow Magic Orchestra gibi gruplardan esinlenerek, synth’leri ve funk müziği bir araya getirerek, Cybotron adı altında, Amerikan electro müziğine öncülük ettiler. Mojo, programının belirli bir kısmını yeraltı müzisyenlerinin müziklerini tanıtmak için ayırıyordu. Anumberofnames’in Sharevari’si erken techno döneminde Mojo tarafından hit’e çevrildi ve Detroit’te aşırı popülerlik kazandı. Atkins’in Cybotron’u da aynı şekilde popüler olacaktı. Mojo’ya, Cybotron kaydını, arkadaşı Derrick May götürdü, o sırada Mojo bir reggae plağı dinliyordu. ‘’Eğer parçan plağı durdurmamı sağlayacak kadar iyiyse, o zaman hit olur.’’ dedi ve çok geçmeden reggae plağını durdurdu. Alleys Of Your Mind’ı iki gün sonra radyoda çaldı.

Chicago ve Detroit, bu sırada kültürel bir alışveriş içindeydiler ve chicago house, Atkins, May ve Saunderson’u etkiliyordu. Ancak techno, yavaşça oluşmaya başlamış ve Atkin’in Model 500 projesiyle de iki tür arasındaki sınırlar iyice belirginleşmişti. Disko sample’larının kullanıldığı house müzikten uzaklaşarak, ucuz Roland TR-808, TR-909 ve TB-303’lerinin synth seslerine geçtiler. Derrick May’in ‘Strings of Life’, Model 500’ün ‘No UFOs’, Inner City’nin ‘Good Life’ parçalaır seksenlerin sonlarına doğru türün iskeletini tamamen oturttu. Zaman geçtikçe müzik sertleşmeye ve hızlanmaya da başladı Carl Craig ve Underground Resistance modern, hızlı ve çoğu insanın techno diyince aklına gelen techno’nun da temelini hazırladılar. Ancak Amerika’da, techno’nun çok soluklu bir ömrü ve şanı olmadı. Doksanlara doğru, Avrupa’da, özellikle de İngiltere ve Almanya’da, çok legal olmayan bir rave kültürü patlaması yaşandı ve elektronik müzik hızlıca yayıldı. Çok geçmeden techno, The Prodigy ve The Chemical Brothers gibi isimler ile dünya sıralamalarına bile girmeyi başardı.

1:06 PM

House Müziğin Kısa Tarihi

1:01 PM

Ex-Libris

Gazete Bilkent: 13.08.2018
Matbaacılığın daha ortaya çıkmadığı, kitapların her sayfasının, her kelimesinin tek tek el ile kopyalandığı Orta Çağ’da kitaplar çok değerliydi. Öyle ki kağıdın icadından önce, yani 1400’lere kadar olan zaman diliminde parşömen kağıdının hayvan derisi ile yapılmasından dolayı bu değer bir hayli artıyordu. Kitap sahibi olan manastırlar ve aristokratlar, kitaplarının kendi kütüphanelerine ait olduğunu gösterebilmek için kitabın içine basit yazıtlar ekliyorlardı. Bu sayede ödünç alınan veya çalınan kitapların eninde sonunda geri döneceği düşünülüyordu.

1400’lerin sonuna doğru, gerek kağıdın yaygınlaşması, gerek matbaacılığın icadı ile kitap sayısında artış yaşanmaya başladı. Bu artış hem kütüphaneciliğin gelişmesini doğrudan tetikledi hem de kitapların burjuva sınıfının eline geçmesini sağladı. Önceden kütüphanelerin kendilerine ait olan kitaplar, tek olma özelliklerini kaybetmelerinden ötürü, sahiplerinin özel mülkiyetleri olduğunu ve karışmasının, değiştirilmesinin veya çalınmasının önüne geçilebilmek amacıyla, sahibinin kim olduğunu belirten görseller ile işaretlenmeye başladılar. Bu görsellere, latince aslından çevrildiğinde, ‘’…’ın Kütüphanesine Aittir’’ anlamına gelen ’Ex Libris’ dendi. Bulunan en eski Ex Libris’lerden birisi bir katolik Şartrö Tarikatı’nın üyesi olan Biberach’lı Hildebrand Brandenburg’ündü. Bu zaman diliminde papazlar dışında aristokratlar da Ex Libris olarak aile sembollerini kullandı.ü

1500’lerin başlarında, Almanya’da Ex Libris’lere olan artistik beklenti yükseldi ve Albrecht Dürer gibi gravür sanatçılarının işleri sayesinde Fransız ve İtalyan’lar başta olmak üzere diğer Avrupa’lı sanatçıları etkilemesi sayesinde, Ex Libris’ler basit kitap işaretleme yönteminden kitapları süsleyen sanat eserlerine evrilmeye başladı. Bu popülerleşmeyle, Fransa’da daha yaygın olan ‘supralibros’’un, yani kitabın içine değil de kapağına arma basma tekniğini gölgede kaldı.

İngiltere’ye geç Elizabeth döneminde gelen Ex Libris, ilk başlarda soyluların genelde kalkanlardan oluşan armalarından oluştuysa da, 19’uncu Yüz Yılın başlarında İngiliz sanatçılar, Ex Libris’te sanatsal anlamda üstünlük sağladı. William Fowler Hopson, Charles Ricketts, Robert Anning Bell, Frank C. Papé gibi sanatçıların ortaya çıkardığı gerek kitap süslemeleri, gerek Ex Libris’lerin estetik görüntüleri inanılmazdı. Git gide popülerleşmeye başlayan Ex Libris’leri elde etmek de kolaylaşmaya başladı. Kendine özel Ex Libris isteyen birisi bir sanatçıya gidip sipariş verebiliyor ve kendi karakterine, beklentisine ve mesleğine göre kendine özel yapılmış bir Ex Libris alabiliyordu yada bir çok sanatçının ve baskı şirketinin herkese hitap edecek şekilde önceden tasarladığı Ex Libris’lere broşürlerden bakıp, onlardan birini sipariş edebiliyorlardı.

Günümüzde, artistik değerlerinden, geçmişin zengin ve ünlü isimlerinden parçalar olmasından veya zamanında sahip olduğu sosyo kültürel değerlerinden ötürü koleksiyonu yapılıyor. Hatta bazı kitap aşıkları ve sanatçılar da, bu geleneği sürdürmek adına kendi Ex Libris’lerini yapmaya devam ediyorlar.

12:45 PM

Popüler Kültürü Şekillendiren Altkültür: Vaporwave

Gazete Bilkent: 22.04.2018

İnternet, kitleleri etkilemek adına çok güçlü bir icat. Dünyanın her yerinden, milyonlarca insanın birbirleriyle bilgi ve fikir alışverişi yaptığı bir platformda böyle olmaması beklenemezdi. 2000’lerin başlarından beri kullanımı üssel şekilde artan internet, yıllar içinde forumlardan evrilerek daha aktif sosyal mecralara ev sahipliği yaptı ve insanları buluşturdu. Tabii sosyalleşilen her ortamda olduğu gibi, internette de bir altkültür oluşmaya başladı. Bu altkültürün nasıl popüler kültürü ve müzik endüstrisini evrilttiğini görmek için, önce temel internet tarihine bakmamız gerekiyor.

2003’de 4chan, 2005’de Reddit ve 2007’de Tumblr’ın kurulmasıyla, internet altkültürü de şekillenmeye başladı. Bu sitelerde oluşmaya başlamış ve ortalama internet kullanıcılarından sıyrılmak isteyen, kullanıcılar arasında belirli bir temeli ironikliğe dayanan bir jargon ortaya çıktı. 2009-2010 arasında, çoğunluğu 90’ların çocuklarından oluşan o dönemin altkültürüne mensup internet kullancıları, zaman içinde bu ironikliği, çocukluklarına duydukları romantize edilmiş buruk bir nostaljiyle birleştirdiler ve Tumblr gibi sitelerde geçmişe dönük, eski çizgi filmler, dergiler, oyunları ele alan paylaşımların sayısı ciddi bir şekilde artmaya başladı.

2011 yılında, Lil Internet ismiyle tanınan Brooklyn’li bir dj’in, punk modasını tiye aldığı ironik tweetinden sonra Seapunk terimi ortaya çıktı. Bir ay sonra, Chicago temelli müzisyen Ultradeamon, Coral Records Internazionale ismiyle açtığı Bandcamp ve Facebook sayfasında, müzik küratörlüğü yapmaya başladı ve sonradan Seapunk türüne mensup edilecek, ‘zombelle’ ve ‘m¥rrĦ ka’ gibi bağımsız müzisyenlerin elektronik müziklerini paylaşmaya başladılar.

Aynı zamanda Tumblr gibi sitelerde görsel olarak da bir akım çıkmaya başladı. 90’ların internetinden görseller, eski oyunlar ve dergiler, parlak renkler, yunusların, yunan kolonları, tropikal görsellerin harmanlandığı, dönemin internet kültürünün geçmişe duyduğu özlemin bir görsel yansımasını yakaladığı bu akım, Lil Internet ve Ultradeamon’ın yaymaya çalıştığı müzisyenlerin müzikleriyle harmanlandı ve seapunk akımı ortaya çıktı. 2012’ye kadar Tumblr’da ve Facebook gruplarında seapunk altkültürü, bağımsız sanatçıları etkilemeye devam etti ve popülerleşmeye başladı.

Kasım 2012’de, Rihanna, SNL adlı televizyon programında canlı olarak ‘Diamonds’ şarkısını söyledi. Performansta seapunk’tan esinlenilmiş bir video arka planı kullanıldı ve JeromeLOL isimli dj ve görsel sanatçının yaptığı videolara benzediği gerekçesiyle eleştirilere maruz kaldı. Çok geçmeden, birçok popüler kültür sitesinde bu eleştirileri ele alan haberler çıktı ve popüler kültürde seapunk yer etmeye başladı. Aynı yıl, Azealia Banks, Atlantis şarkısını çıkardı ve tüm klibinde, kıyafetlerinden görsellere kadar tamamen seapunk estetiğini kullandı.

Ne zaman altkültürün yarattığı bir akım popülerleşse, o akım ya revizyona uğrar ve değiştirilir yada ölmeye terk edilir. İşte Vaporwave de böyle doğdu. Seapunk görsellerinin zaman içinde evrimi, yunusların ve tropik adaların kullanıldığı görsellerden uzaklaştı. Daha dijital ve karanlık, 90’ların cyberpunk’ına daha yakın olan video kaset, bilgisayarların kullanıldığı, mor mavi renk skalasında bir estetik yakalarken, kapitalizm ve topluma yabancılaşma temalarını ele alan bir felsefeye geçildi.

Akımın müzik tarafı de görselliği takip etti. 80 ve 90’ların smooth jazz, muzak, ‘’asansör müziği’’, lounge music gibi, daha çok alışveriş merkezlerinde, plaza asansörlerinde çalan, ‘ticari’ müzik türlerindeki şarkıların sample’larının manipüle edildiği bir tür ortaya çıktı.

Macintosh Plus isimli müzisyenin 2011’de çıkardığı Floral Shoppe adlı albümü de bu akımın kapak yüzü oldu ve vaporwave akımı yeraltı müziğini kasıp kavurmaya başladı. 2013’den itibaren, Soundcloud isimli, insanların kendi yaptıkları müzikleri yüklediği platformda, her yerden vaporwave parçalar çıkıyordu. Aynı şekilde Bandcamp’de bir ton vaporwave müzisyeni, sanatçı profili açmış, çıkardıkları albümleri yüklüyorlardı. Popüler kültürün bu kadar gözüne sokulmadan geçtiyse de, bu platformlarda zaman geçiren ve yeraltı müzik türlerini dinlemeyi seven insanlar için çok görünür bir şekilde yaşandı bu dönem.

https://www.youtube.com/watch?v=cU8HrO7XuiE

Yeni sanatçıları çeken her müzik türünde olduğu gibi, vaporwave’den de etkilenerek birçok müzisyen ortaya çıkmaya başladı. Funk parçaların daha enerjik elektronik dans parçalarına çevrildiği future funk, 80’lerin oyun ve retro-fütürist estetiğine daha çok yaklaşan synthwave, asansör müziğinin tekrar eden tınılarını yüceltmeye çalışan, yavaş ve nostaljik mallsoft bunların bazı örnekleri. Vaporwave türünün yelpazesini genişlemesini sağlayan bu yantürler ile daha fazla insan bu estetikten etkilenmeye başladı.

Haliyle, daha geniş kitlelere hitap eden sanatçılar da bu akımlardan etkilenmeye başladı ve gerek görsel gerek işitsel olarak kendi işleriyle harmanladılar. Sadece müzikte de değil, oyun ve film endüstrisinde de bu esinlenmeleri görüyoruz. Bir grup internet sanatçısıyla başlamış olan bir akımın evrilerek buralara kadar gelmesi ve birden fazla endüstriyi etkilemeyi başarmış olması, internetin kitlesel etkisini bize gösteriyor. İşte vaporwave’den esinilmiş eserlerden bazıları:

Kaynaklar:

Tumblr

Seapunk – Wikipedia

Vaporwave – Wikipedia

Vaporwave: A Brief History

How seapunk went from meme to mainstream

https://www.buzzfeed.com/perpetua/web-artists-are-furious-at-rihanna-and-azealia-ban?utm_term=.qxBQkP64PE#.ou9gd92J9P

12:42 PM

Siddhartha

Gazete Bilkent: 07.03.2018

Psychedelic kelimesi Türkçe’ye ”saykodelik” olarak geçti. Bu pek de doğru olmayan geçişten dolayı çoğu insan, saykodeliğin kelime kökenini psikoz ve psikopati sanıyor, saykodelik kelimesiyle ilişkili şeylere karşı da istemsiz bir antipatiyle yaklaşıyor. Psychedelic kelimesindeki ‘psych’, Latince’de ruh, zihin anlamına gelir. LSD ve mantar gibi halüsinojen uyuşturuculara saykodelik denmesinin sebebi de kullananlara yaşattığı ”ruhani ve zihin büken yolculuk”‘tur. Psychedelic Rock da bu zihin büken yolculuğu taklit eder ve insanı kendi içine döndürür, insanın sürreal ve transandantal bir benliğe ulaşmasını sağlar.

Siddhartha da, 98’de çıkan tek albümlerindeki ilk parça olan ”A Trip To Innerself” (İçselbenliğe Yolculuk) ile dinleyiciyi Psychedelic bir yolculuğa çıkaracağının sözünü veriyor:

“Aslında tamamen anarşik bir müzik, ama demek istediğim bunun kollektif bir anarşi olduğu… Psychedelia’nın amacının gerçekleşmesi için bu kesinlikle gereklidir. Bizim müziğimiz sizi çığlık çığlığa korkulara ya da çığlık çığlığa coşkulara sürükleyebilir. Biz dinleyicimizin dans etmesini engelliyoruz, orada durup ağızlarını açarak bizi dinliyorlar.”

93’te bir okul konseri için Scarecrow ismiyle kurulan daha sonra Siddhartha ismini alan grup, kemik kadrosu Özgür Kurcan, Ege Madra ve Ulaş Akın ile geçirdiği 5 yılın ardından, 98 yılında, ilk ve tek albümlerini ortaya çıkardılar. Albümün ”Om” parçasında Nil Karaibrahimgil, ”The Explorer” parçasında da, Mor ve Ötesi’nin gitaristi Kerem Özyeğen vokal olarak karşımıza çıktı. Ne yazık ki birtakım sebeplerden dağıldılar ve planlanan ikinci albümlerini kayıt edemediler.

Konserlerine gidebilmiş olanların yazdığı yazılar ve internetin örümcek ağlarıyla dolu kısımlarında duran eski müzik forumlarında bulduğum yorumlara göre dönemin dinleyicisini etkilemeyi başarmışlar. Kendilerine özgün sound‘ları ile hem Türkiye’de hem de yurtdışında birçok insanın beğenisini kazanmışlar. Hatta 2009 senesinde, Trail Records isimli yabancı bir plak şirketi, o dönem için on küsür yıllık olan albümü sınırlı sayıda tekrardan bastırıp satışa sunmuş.

Üstüne yazılacak çok daha fazla bir şey yok açıkçası. Her parçası birbirinden güzel ve emsalsiz, yarattığı atmosfer kusursuz, melodiler şairane, eleştirecek nokta bulamıyorum. Şurası olmamış, burası şöyle olsa daha güzel olurmuş denecek bir kısmı yok. Bu yazının da amacı albüm incelemesi yapmaktan çok, Türkiye’de çok fazla kişi tarafından hatırlanmayan veya bilinmeyen bu defineyi herkese tanıtmak. Böyle başarılı işler her zaman ortaya çıkmıyor ve bana kalırsa çıkanların unutulmamasını sağlamak gerekiyor. Umarım siz de, benim aldığım kadar zevk alırsınız albümden.